Bademin anavatanının Çin ve Orta Asya olduğu bilinmektedir. Asya ile Avrupa arasındaki İpek Yolu’nda, bademin seyyahlar tarafından yendiği bilinmektedir. Badem, seyyahlar vasıtasıyla Anadolu, Yunanistan ve Orta Doğu’ya getirilmiştir. Uzun yıllardır Akdeniz kıyılarında özellikle İspanya ve İtalya’da badem yetiştiriciliği yapıldığı bilinmektedir. Badem, botanik açıdan kiraz, erik ve şeftali ile aynı familyada yer almaktadır.
İlk ulaşılabilen kaynaklara göre 1939, 1949 ve 1950 yıllarında Datça’da yetiştirilen badem üretimine ait istatistik bilgileri şöyledir: 1939 yılında 13.500 ağaçtan 150 ton, 1949 yılında 20.000 ağaçtan 45 ton, 1950 yılında Datça’da 35.000 adet badem ağacı vardı ve bunlardan 15.000 kg badem istihsal edildi (B.İ.U.M,1946- 1952 Meyve İstatistiği,1954:103). 1962-1963 yıllarında Badem Datça’da ticari olarak ön plana çıkmaya başlar. Daha önceleri sadece tarla kenarlarında badem ağaçları bulunurken, bu yıllarda tütün tarları bozulur ve yerini badem bahçeleri alır.
Ülkemizde badem üretiminin yaklaşık yüzde 10’u Datça bölgesinden sağlanmaktadır. Datça’yı bademde üstün kılan tamamen yöreye özgü 82 tür bademin yetiştirilebiliyor olmasıdır. Bilimsel olarak bu sayı kanıtlanmış ve her biri Datça toprağında yetişebilen yerel türlerdir.
Datça Türkiye’nin en önde gelen badem bölgesidir. Yarımadada toplamda 13.000 dekar badem bahçesi bulunmaktadır. Bu da aşağı yukarı 350.000 kadar badem ağacına eşittir. Bu kadar ağaçtan da yaklaşık 2000 ton badem elde edilir. Tüm Türkiye’de yaklaşık 20.000 ton badem üretildiğine göre, ülkenin badem üretiminin yaklaşık %10’u Datça’da gerçekleşmektedir.
Datça’da dünyanın hiçbir yerinde olmayan bir badem çeşitliliği vardır.
2012 yılında, Boğaziçi Üniversitesi Moleküler Biyoloji ve Genetik Bölümü tarafından hazırlanan ‘’Datça Bademlerinin Genetik Çeşitliliği’’ adlı çalışmayla Datça yarımadasında tam 82 özgün tür tespit edilmiştir. Her biri kendine özgü, lezzet, irilik ve besin değerlerine sahip olan Datça bademleri, aynı zamanda birbirinden farklı dönemlerde çiçek açmalarıyla ün yapmışlardır. Datça’yı beyazdan pembeye boyayan bu çiçekler, festival zamanı olan Şubat ayında, bazı türler henüz çiçek açmışken, bazı türlerin çağla verdiğini göreceğimiz manzaralar sunarlar bizlere.
Datça bademi üç farklı donemde isimlendirilir ve satılır.
İlk olarak çağla hasadı yapılmaktadır. Şubat ve Mart aylarında Türkiye’nin her yerinde Datça çağlası olarak satılmasıyla ün yapmıştır. Sonra Temmuz başlarına geldiğimizde taze badem (yaş badem) hasadı başlar. Ülke genelinde buzlu badem olarak yıl boyu tüketilen bademle karıştırılmamalıdır. Asıl taze badem (veya buzlu badem) bu dönemde, aynı gün tek tek elle toplanıp kırılır, soğuk ortamda en geç bir hafta içinde tüketilmesi tavsiye edilir. Son olarak da, Ağustos ayında hasadı başlayan ve kuru olarak yıl boyu tüketilen Datça bademi sahne alır.
Nurlu Badem:
Nurlu badem, Datça’nın en meşhur badem türüdür. Tüm dünyada badem fiyatları bademin iriliğine ve lezzetine göre belirlenir. Dünya badem üretiminin %80’ini gerçekleştiren Amerikalılar bu konuda bir ölçek geliştirmişlerdir. Bir onsa (yaklaşık 28 gram) düşen badem sayısına göre iriliği belirlerler. Amerikalıların en iri bademi 1 onsda 18-20 adet aralığındadır. Yani 20 adet badem 28 gram çeker. Nurlu badem ise şu anda dünyanın bilinen en iri bademi olarak, 1 onsda 13-16 adet arasında çekmektedir. Bu fark az değil neredeyse %30-40’lara varan bir irilik ve ağırlık farkıdır. İriliğinin dünya çapında olmasının dışında Datça’nın susuz tarımı sayesinde eşsiz bir lezzete ve besin değerine sahiptir. Nurlu badem bakımı en zor ve zahmetli olan türlerin başında gelir, Bu yüzden üretimi az, çok fazla talep edilmesi sebebiyle de fiyatı yüksektir.
Akbadem:
İrilik ve fiyat olarak Nurlu bademden hemen sonra gelir. Genelde çift vermesiyle bilinir. Datça’da en çok üretilen badem türüdür, lezzeti ve besin değeri çok üst düzeydedir.
Kababağ:
İrilik ve fiyat olarak nurlu ve akbademden sonra gelir, çağlasının çok lezzetli olmasıyla yarımadada ün yapmıştır.
Sırabadem:
Datça’da küçük boy yaklaşık 30 badem türüne verilen ortak isimdir. Hepsi zengin besin değerleriyle fiyat olarak daha uygun ancak lezzet olarak hiç aşağı kalmayan türlerdir.